Thế là ấp ủ bao năm tôi cũng có dịp về đây để tìm hiểu ngôi chùa mà sao chỉ nổi tiếng bằng một câu nói cửa miệng duy nhất như thế!
Cách trung tâm thành phố Phủ Lý khoảng 10km, đi qua chiếc cầu treo Cấm Sơn dài hơn 100m khá bề thế bắc qua sông Đáy, thấp thoáng trên bờ sông Đáy một ngôi chùa được bao trùm bởi những bóng cây cổ thụ.

Ngôi chùa thanh tịnh nhìn ra con sông Đáy là di tích lịch sử chùa Bà Đanh hay còn gọi là “Bảo Sơn Tự” tọa lạc tại thôn Đanh Xá, xã Ngọc Sơn, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam mang một không gian thanh tịnh và nổi tiếng linh thiêng.

Con đường nhỏ dẫn vào chùa Bà Đanh được đổ bê tông phẳng lì, sạch đẹp, hai bên đường rợp bóng cây nhãn, cây vải cổ thụ, trên những cây đó mọc rất nhiều cây tầm gửi. Bến nước của chùa êm ả và vắng vẻ, nằm thoai thoải bên bờ sông, dưới các bậc đá màu xám ngà ngà nổi bật những chiếc lá đa rụng gợi lên không khí u tịch.

Chùa được xây dựng quay mặt về hướng Tây Nam, một hướng tốt nếu xét về phong thủy theo quan niệm của người xưa. Không thể nào mô tả được một nét đẹp nguyên sơ, cổ kính của ngôi chùa, chưa có sự “đô thị” hóa, chùa vẫn còn đó sự phảng phất trầm mặc theo kiểu miền Bắc xưa, phong cảnh như một bức tranh thủy mặc, phía trước có con sông Đáy, dòng nước trong xanh không vội vã chảy êm đềm giữa hai bên bờ cỏ, ít có sự chi phối bởi con người.

Cạnh bên trái của chùa từ phía trước nhìn vào là một Núi Ngọc. Nhìn từ xa núi như một hòn non bộ mà các nghệ nhân tạo ra.

Khuôn viên chùa có diện tích khoảng 10ha, bao gồm nhiều hạng mục lớn nhỏ tạo thành quần thể kiến trúc liên hoàn như: Tam Quan, Tả Vu, Hữu Vu, Nhà Tổ, Phủ Mẫu... với kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, lưu giữ nhiều cổ vật, cổ thư quý hiếm. Phía trong điện thờ được an vị rất nhiều tượng như Phật, Bồ Tát, Phật Mẫu, Thần, Hộ Pháp và rất nhiều pháp khí, bia ký cổ xưa mang đậm nét của Phật giáo.

Mải mê ngắm cảnh chùa, tôi lại chợt nhớ câu: vắng như chùa Bà Đanh - và tìm lời giải đáp. Chùa Bà Đanh gắn liền với nhiều truyền thuyết lạ kỳ như tích về mẹ Phật Man Nương – được cho là nguồn gốc của Tứ Pháp – vốn lưu truyền rộng rãi ở các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ.

Tượng Bà Chúa Đanh được thờ trong chùa tương truyền là một người con gái được các Thần phái về để trông coi vùng này. Từ khi nhân dân trong vùng xây xong chùa thì sản xuất thuận lợi, không còn thiên tai mất mùa, đời sống trở nên đầm ấm, trù phú. Do đó, trong tâm thức dân gian Bà Chúa Đanh chính là vị thần mùa màng, phù hộ cho nông nghiệp.
 
Nhiều lời truyền miệng kể lại rằng phần vì chùa Bà Đanh rất linh thiêng nên khách thập phương cũng ít dám ghé thăm vì sợ phạm húy, phần vì đường xa, giao thông không thuận tiện nên từ lâu chùa Bà Đanh đã vắng vẻ, ít có người ghé đến. Từ đó, câu thành ngữ “vắng như chùa Bà Đanh” dần dần lưu truyền trong dân gian.